WIELKA ENCYKLOPEDIA PWN, t. 14, red. J. Wojnowski, Warszawa 2003
Konstantynów Łódzki, m. w woj. łódzkim, w pow. pabianickim, na Wysoczyźnie Łaskiej, nad Nerem, przy granicy z Łodzią - 17,6 tys. mieszk. (2000). Ośrodek przem.-usługowy w aglomeracji łódzkiej z rozwiniętym przemysłem: włókienniczym, odzieżowym, drzewnym (meble dla firmy IKEA, regały specjalnego przeznaczenia), obuwniczym, spoż.: ponadto wiele różnorodnych przedsiębiorstw, w tym ogrodnicze (m. in. DANKMARK), elektryfikacji ELTOR i in.; siedziby oddziałów banków; działa Stow. Prywatnych Przedsiębiorców; lokalny węzeł drogowy; ośrodek kult.: Stow. Śpiewacze im. F. Chopina, Tow. Śpiewacze "Lutnia"; Galeria Sztuki "CDN", Miejski Ośrodek Kultury, wydawnictwo (książki, prasa); wiele obiektów sport., w tym nowoczesna kryta pływalnia; nad stawami, w pobliżu Neru, ośrodek rekreacyjny. Zabudowa miasta rozciąga się wzdłuż gł. ulicy handl., którą przebiega linia tramwajowa Łódź - Lutomiersk; zachował się pierwotny układ miasta z dużym, prostokątnym rynkiem i siecią prostopadłych ulic.
Historia. W XIV w. Żabice Wielkie, wzmiankowana 1364; od 1793 w zaborze pruskim, od 1807 w Księstwie Warsz., od 1815 w zaborze ros. (Królestwo Pol.); powstanie miasta związane z rozwojem włókienniczego okręgu łódzkiego; 1821 M. Krzywiec Okołowicz zał. tu osiedle fabryczne sukienników i płócienników; prawa miejskie 1830; po 1831 upadek sukiennictwa, spowodowany konkurencją przem. Łodzi; 1870 - 1924 pozbawiony praw miejskich; znacznie zniszczony w czasie I wojny świat.; 1927 - 36 strajki robotnicze. Podczas II wojny świat. 1939-45 wcielony do III Rzeszy, zagłada ludności żyd.; od 1940 jeden z najcięższych niem. obozów przejściowych dla ludności pol., gł. z tzw. Kraju Warty (ponad 5 tys. osób), 1943 przekształcony w obóz dla dzieci i młodzieży białoruskiej, ros., ukr. (do I 1945).
Zabytki. Zachowana stara zabudowa typowa dla osad fabrycznych z czasów Królestwa Pol.; kościół parafialny Narodzenia NMP (1826-32); klasycyst. kościół filialny św. Józefa, poewangelicki (1834, L. Berthier?, gruntowna przebudowa 1921-23, J. Kaban).
ENCYKLOPEDIA KATOLICKA, t. 9, red. ks. Jerzy Spychała, Lublin 2002
KONSTANTYNÓW ŁÓDZKI, miasto przylegające do zachodnich granic Łodzi w archidiec. łódzkiej /do 1920 w warsz./, parafie i dekanat, par. Narodz. NMP, Nawiedz. NMP, św. Józefa Robotnika, Miłosierdzia Bożego i podmiejskie: Kazimierz, Kwiatkowice, Lutomiersk, Mikołajewice.
K. powstał na gruntach wsi ŻABICE WIELKIE. Kupił ją w 1801 Mikołaj Krzywiec-Okołowicz, herbu Ostoja, właściciel klucza rszewskiego i bechcickiego. Był on uprzednio szambelanem na dworze Stanisława Augusta i kilkakrotnie posłem na sejm.
Okołowicz 8 II 1821 aktem notarialnym założył osadę tkacką, nazwaną Konstantynów na część księcia Konstantego, brata cara Aleksandra I i sprowadził do K. tkaczy z Czech, Śląska, Saksonii, Hesji i in. krajów /do 1824 przybyło 126 rodzin/.
Rada Administracyjna Królestwa Polskiego na wniosek Okołowicza w dniu 31 VIII 1830 osadzie K. nadała prawa miejskie i herb Okołowiczów. K. pozbawiono praw miejskich po 1869, a odzyskał je ponownie 1924 po odrodzeniu Polski.
Właściciel K. Mikołaj Krzywiec-Okołowicz i jego żona Marianna z Piersickich 1826-1832 ufundowali w K. kościół murowany z cegły, zaprojektowany w stylu neogotyckim przez włoskiego architekta Boloniniego. Pełnił on funkcję kaplicy filialnej i podlegał parafii Kazimierz. Od 1841 opiekę nad kościołem przejęli ojcowie reformaci z Lutomierska i zaprowadzili odrębne księgi metrykalne. Par. została utworzona 1 VI 1858 przez warsz. bp Antoniego Melchiora Fijałkowskiego pod wezw. Narodz. NMP. Pierwszym proboszczem 1858-1871 był ks. Józef Sprecht władający dobrze językiem niem., dzięki czemu mógł spowiadać i głosić nauki licznym parafianom narodowości niem. Kościół został konsekrowany 8 IX 1887 przez bp Kazimierza Ruszkiewicza. W listopadzie 1914 na skutek działań wojennych świątynia została poważnie uszkodzona pociskami artyleryjskimi i uległa pożarowi. Odbudowana ze zniszczeń w 1917-1922 wg planów architekta W. Kijewskiego z Łodzi - zmienia pierwotny zewnętrzny wygląd. W 1973-1976 gruntownie przebudowana wg projektu Aleksandra Mielniczka, a w 1980 dokonano przebudowy prezbiterium i zakrystii. Obecnie bryła świątyni ma układ bazylikowy. Wnętrze nawy gł. zdobi polichromia z 1984 namalowana przez Mieczysława Saara, odnowiona 1997 przez Józefa Kałużę.
Parterową plebanię wybudowano 1875, w części nadbudowano w 1902, a zmodernizowano i ukończono nadbudowę 1997-1998.
W K. i okolicy skupiło się dużo osadników wyznania ewang. Budowę kościoła przeprowadzili w 1826-1834 i utworzono w nim parafię ewang.-augsb. Był to kościół jednonawowy. Nawy boczne dobudowano w końcu XIX w. Poważnie uszkodzony w 1914 obiekt odbudowano wg projektu architekta Józefa Kabana w stylu neoklasycznym z elementami neorenesansowymi. Od 1945 kościół był używany przez katolicką par. Narodz. NMP, w 1992 abp Władysław Ziółek ustanowił przy nim parafię pod wezwaniem św. Józefa Robotnika.
W dzielnicy Srebrna w 1887 wg projektu architekta Ignacego Markiewicza wybudowano z cegły neogotycką kaplicę z elementami neoromańskimi. Świątynia jest orientowana o dwuspadowym dachu z przylegającymi dwiema zakrystiami. Fasada zwieńczona wieżyczką. Konsekrowana w 1819 przez abp Teofila Chościak-Popiela. Parafię przy niej erygował 10 II 1974 bp Józef Rozwadowski.
Czwarta parafia w K. pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego została erygowana 1 IX 1994 przy nowo wybudowanym, w latach 1987-1992, kościele obok cmentarza grzebalnego.
W latach 1824-1825 w K. zamieszkiwało 80 rodzin żydowskich. Gmina żydowska powstała 1832 i urządzono dom modlitwy w zakupionym budynku w Małym Rynku.
W okresie międzywojennym przy par. Narodz. NMP powstały następujące bractwa: Różańca św., św. Anny, Matek Chrześcijańskich, Akcja Katolicka, Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej, Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej, Krucjata Eucharystyczna i Koło Ministrantów.
W K. od 1906 istnieje Towarzystwo Śpiewacze "LUTNIA", a w 1908 powstało Stowarzyszenie Śpiewaczo-Muzyczne im. Fryderyka Chopina. Ochotnicza Straż Pożarna została zorganizowana 11 IX 1902. Od czerwca 1926 do 1939 działał Związek Strzelecki.
W dzielnicy Żabiczki Las od 1964 Zgromadzenie Sióstr Świętej Rodziny z Bordeaux prowadzi dom. W 1993 zbudowano w K. Liceum Ogólnokształcące im. Ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia z sąsiadującą nowoczesną krytą pływalnią. Od 1999 K. znajduje w pow. pabianickim, liczy 17 560 mieszkańców.
…………………………………………………………
SGKP; Roman Kaczmarek, Źródła do historii miast łódzkiego okręgu przemysłowego w XIX w., W-wa 1958, passim; Eugeniusz Workert, Konstantynów monografia miasta w latach 1821-1870, Łódź 1977; Jarosław Cielecki, Historia parafii p.w. Narodz. NMP w Konstantynowie Łódzkim w latach 1858-1939. Warszawa - Łódź 1993, ATK; Mariusz Wielebski, Towarzystwo Śpiewacze LUTNIA w 80 latach działalności w Konstantynowie Łódzkim, Łódź 1994; Jerzy Spychała, Kanoniczna wizytacja..., Konstantynów 1998; Jerzy Spychała, Historia kościoła i parafii w K. (Wiadomości - 43bis, 207, s.4), Konstantynów 1998.
ZŁOTA ENCYKLOPEDIA PWN (multimedialna), edycja 2003
KONSTANTYNÓW ŁÓDZKI, m. w woj. łódz. (powiat pabianicki), na Wysoczyźnie Łaskiej, nad Nerem. — 17,4 tys. mieszk. (1998). Założony 1821 na terenie wsi Żabice Wielkie (wzmiankowanej 1364) jako osiedle fabryczne sukienników i płócienników, związane z rozwojem włók. okręgu łódz. (Królestwo Pol.); prawa miejskie od 1830; po 1831 upadek sukiennictwa, spowodowany konkurencją przem. Łodzi; 1870–1924 pozbawiony praw miejskich; od 1910 połączenie tramwajowe z Łodzią; 1927–36 strajki; w czasie okupacji niem. 1940–45 hitl. obóz przejściowy dla ludności pol. (od 1943 obóz dla dzieci i młodzieży). Wchodzi w skład łódz. aglomeracji przem.-miejskiej; przemysł: włók. (zakłady wełn. Konstilana), gumowy (galanteria), drzewny (wytwórnia mebli), materiałów bud., spożywczy.
SŁOWNIK ETYMOLOGICZNY MIAST I GMIN PRL, Ossolineum 1984, Stanisław Rospond
Konstantynów Łódzki, -owa, konstantynowski, iego, mto; łódz. D-6: leży nad rz. Nerem i założony został jako mto i os. sukiennicza na gruntach dawnej wsi Żabice Wielkie, wymienionej już w 1364 r. (Żabicze); w 1386 r. Szabicze, 1576 r. Żabicze, czyli n. patr. od przezwiska Żaba, cytowanego już w dok. 1224 r. Kiedy w 1821 r. właściciel dóbr tutejszych Okołowicz podpisał umowę z kolonistami-sukiennikami i założył to miasto fabryczne, wykombinowano i tym razem dostojną formę Konstantynów jako n. pam. Uważano, że ten eufemizm jest konieczny, gdyż skojarzenie z żabą dla takiego miasta wydawało się rażące! W nazewnictwie miejscowym, a zwłaszcza osobowym, ten bodziec emocjonalny jest ważny! Przedtem był to Konstantynów Fabryczny dziś Konstantynów Łódzki! Należało go wyróżnić od innych nierzadkich identycznych n. m.
ENCYCLOPEDIA OF JEWISH COMMUNITIES, POLAND, Pinkas Hakehillot, Volume I, pages 238-240, published by Yad Vashem, Jerusalem
http://www.jewishgen.org/yizkor/pinkas_poland/pol1_00238.html