■ Przed 25 laty (28 lipca 1998) zmarł Zbigniew Herbert, jeden z najwybitniejszych poetów polskich i europejskich XX wieku, eseista, dramaturg. Z wykształcenia ekonomista, prawnik i filozof. W latach 80. związany z polską opozycją antykomunistyczną. Twórca, od końca lat 60. XX wieku, był jednym z najpoważniejszych pretendentów do Literackiej Nagrody Nobla. Jego książki zostały przetłumaczone na 38 języków.
■ W 25 rocznicę śmierci Zbigniewa Herberta nasza redakcja podsumowuje obecność twórczości poety w naszych mediach. Uzupełnieniem są nasze refleksje o tym twórcy, któremu najbardziej w poezji współczesnej podobały się te wiersze, w których słowa nie zatrzymywały na sobie uwagi, ale były oknem otwartym na rzeczywistość. Nam, kolejnym pokoleniom, Książę Polskich Poetów zostawił po sobie swoje wiersze, które zawsze będą oknem otwartym na rzeczywistość.

   W kilku swoich tekstach in memoriam moich ulubionych twórców odwołuję się do poezji Zbigniewa Herberta. Te teksty były publikowane w dzienniku internetowym „43bis” oraz w wydaniach papierowych „Wiadomości - 43bis” i Ex librisu 43bis”. Wiersze Herberta pojawiały się też w moich mediach, co miesiąc, w latach 2008 i 2018 (wtedy Sejm dwukrotnie ogłosił je Rokiem Zbigniewa Herberta). Cytatów z poezji tego twórcy nie brakowało też w okolicznościowych artykułach dot. obchodów zdarzeń patriotycznych,. Teraz, w 25 rocznicę śmierci Zbigniewa Herberta, zamierzam przypomnieć te publikacje uzupełniając je nie tylko własnymi refleksjami.

1. Zbigniew Herbert: Słowo jest oknem otwartym na rzeczywistość
/…/
chce mi oszczędzić
kilku lat złudzenia

wie że doczekam
i sam poznam
bez słów zaklęć i płaczu
szorstką
powierzchnię
i dno
słowa
(wiersz Babcia ze zbioru „Epilog burzy”)

   Wypowiedź Zbigniewa Herberta z roku 1972 o tym, co podoba mu się w sztuce rymotwórczej:
— Otóż nie mając pretensji do nieomylności, a wypowiadając tylko moje predylekcje, chciałbym powiedzieć, że najbardziej w poezji współczesnej podobają mi się te wiersze, w których dostrzegam coś, co nazwałbym cechą przeźroczystości semantycznej (termin zapożyczony z logiki Husserlowskiej). Owa przeźroczystość semantyczna jest to własność znaku polegająca na tym, że w czasie używania go uwaga jest skierowana na przedmiot oznaczony i sam znak nie zatrzymuje na sobie uwagi. Słowo jest oknem otwartym na rzeczywistość.
(Poeta wobec współczesności, „Odra”1972, nr 11 s. 48-50)
   Nam, kolejnym pokoleniom, Książę Polskich Poetów zostawił po sobie swoje wiersze, które zawsze będą oknem otwartym na rzeczywistość.

2. Zbigniewa Herberta przybliżył nam Przemysław Gintrowski
   Pisząc, w roku 2013, tekst in memoriam jednego z moich ulubionych twórców, piosenkarza i kompozytora (uzupełniona wersja, opublikowana w 2022 to Przemysław Gintrowski. Szkoda, że tacy wspaniali twórcy odchodzą za wcześnie…) zacytowałem tam kilka wierszy Zbigniewa Herberta, do których napisał on muzykę i sam je śpiewał.
Poeta niechętnie dawał zgodę na śpiewanie swoich tekstów. Gintrowski taką zgodę uzyskał. O współpracy z Herbertem mówił Gintrowski w 2008 roku na antenie Polskiego Radia (cyt. z tekstu „Wielki bard wolności”. Wspomnienie Przemysława Gintrowskiego umieszczonego w portalu www.wprost.pl/):
— Najpierw zacząłem pisać muzykę do wierszy Herberta, potem go poznałem. Któregoś popołudnia w styczniu 1982 roku po prostu zapukałem do drzwi na parterze przy ulicy Promenady, ukłoniłem się i grzecznie powiedziałem, jak się nazywam, co robię i z czym przyszedłem. Kiedy poznałem Herberta i z nim porozmawiałem, wiedziałem, że mam do czynienia nie tylko z wielkim poetą, ale i z wielkim człowiekiem, który w dodatku ma wielkie poczucie humoru. Od tej pory zdałem sobie sprawę, że muszę się liczyć nie tylko z poezją, ale także i z poetą.
   Uwieńczeniem pracy nad poezją Herberta jest wydana w 2000 roku płyta „Odpowiedź” zawierająca 16 utworów:
•„Kołatka”
•„Kraj”
•„Cesarz”
•„Damastes z przydomkiem Prokrustes mówi”
•„Prolog”
•„Mur”
•„Sprawozdanie z Raju”
•„Przesłuchanie anioła”
•„U wrót doliny”
•„Potęga smaku”
•„Odpowiedź”
•„Ścieżka”
•„Bajka ruska”
•„Pijacy”
•„Do Marka Aurelego”
•„Prośba”
oraz wydana w 2008 roku płyta „Tren”zawierająca 15 utworów:
•„Wstęp”
•„17 IX”
•„Guziki”
•„Wilki”
•„Prolog”
•„Achilles. Pentezylea”
•„Kaligula”
•„Nike, która się waha”
•„Apollo i Marsjasz”
•„Pan Cogito o cnocie”
•„Kamyk”
•„Małe serce”
•„Brewiarz”
•„Pieśń o bębnie”
•„Tren Fortynbrasa”
Na obu albumach jest, więc 31 piosenek tylko do słów poety.

   Piosenka szybciej i łatwiej przebijała się do ucha, potem chętniej sięgamy po tomik z tekstami. Kompozytorzy pieśni do tekstów literackich wspólnie z wykonawcami zrobili dla literatury polskiej więcej od wielu nauczycieli. Bądźmy jednak sprawiedliwi i zacytujmy następujący wpis w Sieci:
― W liceum profesorka na polskim puszczała nam Gintrowskiego. W ten sposób, jako gówniarz, zatraciłem się w twórczości Herberta.
   Przemysław Gintrowski (nie tylko śpiewając, ale też recytując) i Zbigniew Herbert (tworząc i nie uginając karku) wspólnie uczyli nas – tych silniejszych – godności i nas – tych słabszych – przyzwoitości. W Internecie łatwo znaleźć nagranie barda recytującego tekst poety:
Idź dokąd poszli tamci do ciemnego kresu
po złote runo nicości twoją ostatnią nagrodę

idź wyprostowany wśród tych co na kolanach
wśród odwróconych plecami i obalonych w proch

ocalałeś nie po to aby żyć
masz mało czasu trzeba dać świadectwo

bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny
w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy

a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze
ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych

niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda
dla szpiclów katów tchórzy ― oni wygrają
pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę
a kornik napisze twój uładzony życiorys

i nie przebaczaj zaiste nie w twojej mocy
przebaczać w imieniu tych których zdradzono o świcie

strzeż się jednak dumy niepotrzebnej
oglądaj w lustrze swą błazeńską twarz
powtarzaj: zostałem powołany ― czyż nie było lepszych
strzeż się oschłości serca kochaj źródło zaranne
ptaka o nieznanym imieniu dąb zimowy
światło na murze splendor nieba
one nie potrzebują twego ciepłego oddechu
są po to aby mówić: nikt cię nie pocieszy

czuwaj ― kiedy światło na górach daje znak ― wstań i idź
dopóki krew obraca w piersi twoją ciemną gwiazdę

powtarzaj stare zaklęcia ludzkości bajki i legendy
bo tak zdobędziesz dobro którego nie zdobędziesz
powtarzaj wielkie słowa powtarzaj je z uporem
jak ci co szli przez pustynię i ginęli w piasku

a nagrodzą cię za to tym co mają pod ręką
chłostą śmiechu zabójstwem na śmietniku

idź bo tylko tak będziesz przyjęty do grona zimnych czaszek

do grona twoich przodków: Gilgamesza Hektora Rolanda
obrońców królestwa bez kresu i miasta popiołów

Bądź wierny Idź
(wiersz Przesłanie Pana Cogito ze zbioru „Pan Cogito”)

   We wspomnianym moim tekście z roku 2022 (Przemysław Gintrowski. Szkoda, że tacy wspaniali twórcy odchodzą za wcześnie…) powyższy wiersz zacytowałem w całości. W tym samym tekście poświęconym Gintrowskiemu, także w całości, umieściłem inny wiersz Herberta dedykowany Marii Oberc, lwowiance, która znalazła się w Warszawie i walczyła w Powstaniu Warszawskim:

Ponieważ żyli prawem wilka
historia o nich głucho milczy
pozostał po nich w kopnym śniegu
żółtawy mocz i ten ślad wilczy

szybciej niż w plecy strzał zdradziecki
trafiła serce mściwa rozpacz
pili samogon jedli nędzę
tak się starali losom sprostać

już nie zostanie agronomem
„Ciemny” a „Świt” ― księgowym
„Marusia” ― matką ,,Grom” ― poetą
posiwia śnieg ich młode głowy

nie opłakała ich Elektra
nie pogrzebała Antygona
i będą tak przez całą wieczność
w głębokim śniegu wiecznie konać

przegrali dom swój w białym borze
kędy zawiewa sypki śnieg
nie nam żałować ― gryzipiórkom ―
i gładzić ich zmierzwioną sierść

ponieważ żyli prawem wilka
historia o nich głucho milczy
został na zawsze w dobrym śniegu
żółtawy mocz i ten trop wilczy
(wiersz Wilki ze zbioru „Rovigo”)

3. „Zbigniew Herbert, tekściarz pana Gintrowskiego”
   Zbigniew Herbert był dla Gintrowskiego idolem. Kompozytor był wielkim fanem twórczości poety. Uważał Herberta, a nie naszych noblistów, za największego polskiego poetę (Nobla otrzymało dwoje polskich poetów: Czesław Miłosz i Wisława Szymborska). Ta opinia Gintrowskiego nie jest odosobniona.
   Informacje na ten temat oraz wyjaśnienie śródtytułowego cytatu znajdujemy w Sieci (wprost.pl/) w obszernym tekście („Wielki bard wolności”. Wspomnienie Przemysława Gintrowskiego) dodanym 19.10.2018. Tekst przygotowała redakcja portalu (przy współpracy z Marią Kądzielską) na bazie materiału źródłowego z ukazującego się jeszcze wówczas w wersji papierowej tygodnika „Wprost”:
— W wywiadzie z 2008 roku „Warszawa. Dziś wieczorem o Herbercie” w „Dzienniku” odpowiedział, kim jest dla niego poeta: – Idolem. Jestem wielkim fanem jego twórczości, która charakteryzuje się nie tylko głębią intelektualną, ale też wielką urodą języka i myśli. Bez wahania mogę powiedzieć, że Herbert jest największym polskim poetą. Nie nasi nobliści, tylko właśnie Zbigniew Herbert. To, że nie otrzymał literackiej Nagrody Nobla, tylko świadczy o fundacji, która ją przyznaje i o niczym więcej. Oczywiście jest to moje prywatne zdanie, którego nigdy nie zmienię.
Znana jest również anegdota, jak Gintrowski zaprosił Herberta wraz z żoną na koncert do Muzeum Archidiecezji na Solcu. Poeta się jednak rozchorował i nie przyszedł, przysłał swoją żonę (to co miał najcenniejszego) oraz pocztówkę z pomnikiem Fryderyka Chopina, która była podpisana: „Zbigniew Herbert, tekściarz pana Gintrowskiego”.

4. Zbigniew Herbert: dowodem istnienia potwora są jego ofiary
   W naszych redakcyjnych mediach znajdujemy też nie tylko wiersze Zbigniewa Herberta czy ich fragmenty. Często są to tylko refleksje autorów artykułów odwołujące się do myśli poety. Niekiedy pojawiają się one jako motto czy wyłowione, z poezji Herberta, przesłanie.
   Pisząc w internetowym dzienniku „43bis” (2020-11-11) o wyreżyserowanym przez siebie widowisku patriotycznym „Rodzina Niepodległa” Tomasz Bieszczad dzieli się m.in. następującymi refleksjami odwołując się do Herberta:
— Wsłuchujemy się w poemat Herberta „Raport z oblężonego miasta” i wiersz „Potwór pana Cogito”. To o nas. Co o tym myśli młodzież, rodzice, Dyrekcja? Czy koronawirus to „potwór”? Dla nas to jakby czas próby, czas egzaminu, czas poligonu. Idziemy pod prąd... żeby znaleźć źródło.
   Zacytujmy, więc chociaż fragment wspominanego tu wiersza:
potwór Pana Cogito
pozbawiony jest wymiarów

trudno go opisać
wymyka się definicjom

jest jak ogromna depresja
rozciągnięta nad krajem

nie da się przebić
piórem
argumentem
włócznią

gdyby nie duszny ciężar
i śmierć którą zsyła
można by sądzić
że jest majakiem
chorobą wyobraźni

ale on jest
jest na pewno

jak czad wypełnia szczelnie
domy świątynie bazary

zatruwa studnie
niszczy budowle umysłu
pokrywa pleśnią chleb

dowodem istnienia potwora
są jego ofiary

jest dowód nie wprost
ale wystarczający

rozsądni mówią
że można współżyć
z potworem
(wiersz Potwór pana Cogito ze zbioru „Raport z oblężonego Miasta i inne wiersze”)

5. „Bądź wierny Idź”. Rok Zbigniewa Herberta na łamach „Ex Librisu 43bis”
idź wyprostowany wśród tych co na kolanach
wśród odwróconych plecami i obalonych w proch

ocalałeś nie po to aby żyć
masz mało czasu trzeba dać świadectwo

bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny
w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy
(wiersz Przesłanie Pana Cogito ze zbioru „Pan Cogito”)
   Już w związku z 10. rocznicą śmierci Zbigniewa Herberta posłowie przyjęli uchwałę ustanawiającą rok 2008 Rokiem Zbigniewa Herberta. Pod koniec tego roku nasz portal zaczął się ukazywać w nowej wersji, dopiero się rozwijał, ale jeszcze w grudniu umieściliśmy tam Przedmioty.
Przedmioty martwe są zawsze w porządku i nic im, niestety, nie można zarzucić. Nie udało mi się nigdy zauważyć krzesła, które przestępuje z nogi na nogę, ani łóżka, które staje dęba. Także stoły, nawet kiedy są zmęczone, nie odważą się przyklęknąć. Podejrzewam, że przedmioty robią to ze względów wychowawczych, aby wciąż nam wypominać naszą niestałość.
(wiersz Przedmioty ze zbioru „Hermes, pies i gwiazda”)

   Natomiast w każdym wydaniu (w roku 2008) naszego papierowego miesięcznika „Ex Libris 43bis” znalazł się, w rubryce zatytułowanej Bądź wierny Idź przynajmniej jeden wiersz poety, a zwieńczeniem był, na koniec roku, tekst przemówienia ks. bp. Józefa Zawitkowskiego (Z Białym Orłem spóźnionej nagrody) wygłoszonego nad trumną śp. Zbigniewa Herberta na Powązkach Warszawskich, 31 lipca 1998 r. (cyt. za: mateusz.pl/bpjz/)

Pamięci świętej
Czcigodny Panie Zbigniewie,
Książę Polskich Poetów,
Największy z Orląt Lwowskich,
Z Białym Orłem spóźnionej nagrody.

Przychodzę do Ciebie z Łowicza
z wiązanką peonii - róż ubogich, ze wsi,
z Lipiec od Reymonta i Boryny.

Odchodzisz z Łowicką Pielgrzymką
od Matki Boskiej Anielskiej
"wmieszany między pasterze i grajki
z książeczką wierszy jako gołąb białą,
aby synowi z niej czytała bajki" /por. K. Makuszyński/.

"Umarli też proszą o bajki
o garstkę ziół, o wodę wspomnień
więc po igliwiu, po szelestach
i po zapachu wątłych przędzach
odnajdziesz i odemkniesz
Twój Las Ardeński...
a tamten las jest dla nas i dla was...

Złożyłeś ręce tak, by sen zaczerpnąć
tak jak się czerpie wody ziarno
i przyjdzie Las Ardeński i Zielony Obłok...
z liściastą mową zapomnianą
odpomnisz wtedy białe rano
czekając na otwarcie Bram..." /por. Las Ardeński/.

"I niech się Nike już nie waha
i niech nie wstydzi się wzruszenia.
Jutro o świcie musi Cię odnaleźć
z otwartym sercem zamkniętymi oczyma
z cierpkim obolem Ojczyzny
pod drętwym językiem" /por. Nike, która się waha/.

Umierają ci
"którzy kochają bardziej piękne słowo
niż tłuste zapachy,
ale jest ich na szczęście nie wielu" /Substancja/.

Warszawa Cię zapamięta
"i naród, który trwa
wracając z pełnymi workami że szlaków ucieczki
wznosi łuk tryumfalny
dla pięknych umarłych..." /Substancja/

U wrót doliny ty prosisz anioła
"- schowaj mnie w oku
w dłoniach, w ramionach,
bo ja umarłem i potrzebuję czułości..." /U wrót doliny/

"Bo w tę noc staję boso
przed zatrzaśniętą bramą
tego miasta..." /Moje miasto/.

"pod pachą niosąc niezgrabnie swe skrzydła
jak skrzypce
więc niech Ci śnieżka usypana piaskiem
da ukojenie" /Sprawozdanie z raju/.

"Gdy wejdziesz do nieba
na jasnym promieniu Światłości..."
"Potem budzisz się milczący
w dłoniach bezruchu
w sercu rzeczy..." /Wersety panteisty/.
tam będzie twój dom.
"Dom nad porami roku
pod nieobecną gwiazdą...
nad sypkim popiołem gniazda
dom jak sześcian dzieciństwa
jak kostka wzruszenia..." /Dom/.

Jutro rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego
Wybiła godzina "W"
Nich Pan pozdrowi
Basię i Krzysia Baczyńskich
i Wszystkich Kolumbów
co "szli na śmierć po kolei
jak kamienie przez Boga Rzucone na szaniec" /J. Słowacki/.
I powiedz im, że już w Polsce przyszedł czas
"byśmy walczyli miłością" /K.K. Baczyński/.

"Ciężko wyznać:
Na taką miłość nas skazali
taką przebodli nas Ojczyzną" /Prolog/

Książę Poetów trudnej Polski
Milkną muzy
gdy poeci idą do nieba
więc wybacz słowa.

Największy z Orląt Lwowskich
Wierny i Niezłomny Warszawiaku
Do zobaczenia u bram Ardeńskiego Lasu

6. Wiersz Zbigniewa Herberta zamieszczony w „43bis” zdjęty przez cenzurę
   Także 2018 Sejm ogłosił Rokiem Zbigniewa Herberta (w związku z 20. rocznicą śmierci poety). I znów w każdym wydaniu (w roku 2018) naszego papierowego miesięcznika „Ex Libris 43bis” Zbigniew Herbert miał swoją rubrykę wypełnioną jego wierszem,
   Nasz portal (43bis.media.pl) co miesiąc publikował kolejny wiersz poety zamieszczając jednocześnie post z linkiem na Facebooku na fanpage’u strony. Link także był zamieszczany na profilu Bernarda Cichosza. I tam 13 grudnia 2018 natychmiast interweniowała cenzura po zamieszczeniu wiersza Odpowiedź. Post z linkiem do Odpowiedzi stał się niewidoczny dla internautów.
To będzie noc w głębokim śniegu
który ma moc głuszenia kroków
w głębokim cieniu co przemienia
ciała na dwie kałuże mroku
leżymy powstrzymując oddech
i nawet szept najlżejszy myśli

jeśli nas nie wyśledzą wilki
i człowiek w szubie dokołysze
na piersi szybkostrzelną śmierć
poderwać trzeba się i biec
w oklasku suchych krótkich salw
na tamten upragniony brzeg

wszędzie ta sama ziemia jest
naucza mądrość wszędzie człowiek
białymi łzami płacze
matki kołyszą dzieci
księżyc wschodzi
i biały dom buduje nam

to będzie noc po trudnej jawie
ta konspiracja wyobraźni
ma chleba smak i lekkość wódki
lecz wybór by pozostać tu
potwierdza każdy sen o palmach

przerwie sen nagłe wejście trzech
wysokich z gumy i żelaza
sprawdzą nazwisko sprawdzą strach
i zejść rozkażą w dół po schodach
nic z sobą zabrać nie pozwolą
prócz współczującej twarzy stróża

helleńska rzymska średniowieczna
indyjska elżbietańska włoska
francuska nade wszystko chyba
trochę weimarska i wersalska
tyle dźwigamy naszych ojczyzn
na jednym grzbiecie jednej ziemi

lecz ta jedyna której strzeże
liczba najbardziej pojedyncza
jest tutaj gdzie cię wdepczą w grunt
lub szpadlem który hardo dzwoni
tęsknocie zrobią spory dół
(wiersz Odpowiedź ze zbioru „Hermes, pies i gwiazda”)
   Po mojej interwencji post ponownie znalazł się na Facebooku.

7. Do końca byli wierni. Nie dajmy zginąć poległym. To sprawa smaku
   Zbigniew Herbert wytrwale i cierpliwie pracował nad przywracaniem pojęciom ich rzeczywistych znaczeń. Uświadamiał Polakom ich godność i pielęgnował pamięć o przodkach.
   Poeta wzbogacił polszczyznę wieloma zdaniami budującymi naszą wyobraźnię. Wprowadził do polszczyzny formułę-przykazanie – słowa „Bądź wierny Idź”. Wśród kilkudziesięciu utworów, które w naszych mediach zamieściliśmy (przede wszystkim w latach 2008 i 2018) łatwo odnajdujemy liczne podobne frazy (z nich zbudowaliśmy powyższy śródtytuł). Warto, więc zacytować krótkie fragmenty kilku, z tych publikowanych przez nas, wierszy.
Gdy było bardzo źle
skakali w oczy naprzeciw
i zamykali je mocno

tak mocno że nie poczuli ognia
który dochodził do rzęs

do końca byli mężni
do końca byli wierni
do końca byli podobni
jak dwie krople
zatrzymane na skraju twarzy
(wiersz Dwie krople ze zbioru „Struna światła”)

życie bulgoce jak krew
cienie tają łagodnie
nie dajmy zginąć poległym –
pamięć przekaże chyba obłok –
wytarty profil rzymskich monet
(wiersz Trzy wiersze z pamięci ze zbioru „Struna światła”)

To wcale nie wymagało wielkiego charakteru
mieliśmy odrobinę niezbędnej odwagi
lecz w gruncie rzeczy była to sprawa smaku
                                                                     Tak smaku
który każe wyjść skrzywić się wycedzić szyderstwo
choćby za to miał spaść bezcenny kapitel ciała
                                                                           głowa
(wiersz Potęga smaku ze zbioru „Raport z oblężonego Miasta i inne wiersze”)

Tylko guziki nieugięte
przetrwały śmierć świadkowie zbrodni
z głębin wychodzą na powierzchnię
jedyny pomnik na ich grobie
(wiersz Guziki ze zbioru „Rovigo”)

i jeśli Miasto padnie a ocaleje jeden
on będzie niósł Miasto w sobie po drogach wygnania
on będzie Miasto
(tytułowy wiersz ze zbioru „Raport z oblężonego Miasta i inne wiersze”)
   Pełne teksty znajdziemy w Internecie, ale przyjemniej jest trzymać w ręku książkę. Szczególnie polecam retrospektywny tom „Poezji” Zbigniewa Herberta (wydany w KOLEKCJI POEZJI POLSKIEJ XX WIEKU przez Państwowy Instytut Wydawniczy) obejmujący wszystkie zbiory jego wierszy wydane w latach 1956-1998.

8. Od kilku dekad, każdego dnia są przy mnie wiersze Zbigniewa Herberta
   W 2021 roku napisałem króciutki tekst Od Andersena do Norwida (z okazji Międzynarodowego Dnia Książki dla Dzieci, 2 kwietnia), w którym znalazło się może najistotniejsze moje odniesienie do twórczości Księcia Polskich Poetów:
— Przed wieloma już laty, ale jako dojrzały człowiek, od mojej jedynej siostry otrzymałem „Epilog burzy” Zbigniewa Herberta. I teraz, od kilku dekad, każdego dnia są przy mnie wiersze Herberta.
To odniesienie staje się bardziej komunikatywne po zapoznaniu się z zacytowanym poniżej całym artykułem, który poprzedziłem moim własnym mottem o wdzięczności wyrażanej najczęściej za późno:
Szkoda, że nie zdążyłem niektórym
bliskim osobom, za ich życia, powiedzieć,
iż kiedyś będę je kochał bardziej niż wówczas.

W samym kilkuzdaniowym tekście już tylko o książkach wypełnionych słowem – znakiem mającym własność polegającą na tym, że w czasie używania go uwaga jest skierowana na przedmiot oznaczony i sam znak nie zatrzymuje na sobie uwagi (pozwoliłem sobie użyć tu sformułowania Herbertowskiego). Słowem, które jest dla mnie oknem otwartym na rzeczywistość.

— W dniu rocznicy urodzin duńskiego baśniopisarza Hansa Christiana Andersena (2.04.1805), od roku 1967, obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Książki dla Dzieci. Andersen to jeden z najsłynniejszych baśniopisarzy w dziejach. Jego cudowne „Baśnie" z ilustracjami Jana Marcina Szancera kojarzą mi się z moim dzieciństwem.
„Baśnie" J. Ch. Andersena to moja pierwsza książka (przed ok. 65 laty), prezent od brata Ładysława. Kilka lat później moja siostra śp. Elżbieta podarowała mi „Małą encyklopedię powszechną PWN”, a potem brat Jerzy przybliżył mi wielkość Norwida. Śp. rodzicom, w międzyczasie, zawdzięczam pierwszą lekturę „Trylogii” Sienkiewicza.
Ta krótka refleksja wymaga epilogu ujmującego moje obcowanie z książkami, najpiękniejszymi prezentami, które w życiu otrzymałem. Przed wieloma już laty, ale jako dojrzały człowiek, od mojej jedynej siostry otrzymałem „Epilog burzy” Zbigniewa Herberta. I teraz, od kilku dekad, każdego dnia są przy mnie wiersze Herberta.

Bernard Cichosz
Fot. PAP/CAF/C. Langda